เข้าใจความหลากหลายทางเพศ

Source: https://wannalearnmore.com/poster/

มนุษย์มีสำนึกทางเพศที่หลากหลาย เราอาจจะแบ่งองค์ประกอบต่างๆ ได้ดังนี้

1. อัตลักษณ์ทางเพศ (Gender Identity)

คือ เพศที่บุคคลนั้นมองตนเอง

คำที่ใช้อธิบายอัตลักษณ์ทางเพศได้แก่

• ทรานส์เจนเดอร์/ข้ามเพศ (Transgender) คือ บุคคลที่อัตลักษณ์ทางเพศไม่ตรงกับเพศกำเนิด เมื่อนำไปใช้เรียกคนจะใช้คำว่า ทรานส์ (trans - adj.) นำหน้า เช่น trans man, trans woman
• ซิสเจนเดอร์/ตรงเพศ (Cisgender) คือ บุคคลที่อัตลักษณ์ทางเพศตรงกับเพศกำเนิด เมื่อนำไปใช้เรียกคนจะใช้คำว่า ซิส (cis - adj.) นำหน้า เช่น cis man, cis woman
• เมตาเจนเดอร์ (Metagender) คือ บุคคลที่ไม่ได้รู้สึกว่าตรงเพศหรือข้ามเพศ ซึ่งอาจรวมถึงคนที่เป็น non-binary หรือ agender ด้วย
• นอนไบนารี่ (Non-Binary) คือ บุคคลที่รู้สึกไม่ได้เป็นชายหรือหญิงอย่างใดอย่างหนึ่ง บุคคลที่เป็น non-binary อาจจะไม่ได้รู้สึกว่าตนเองเป็นคนข้ามเพศ อาจเรียกย่อๆ ว่า เอ็นบี (enby - n.)
• เอเจนเดอร์/ไม่มีเพศ (Agender) คือ บุคคลที่ไม่ได้รู้สึกว่าตนเองเป็นเพศใดๆ
• เจอเดอร์ฟลูอิด/เพศลื่นไหล (Gender Fluid) คือ บุคคลที่มีอัตลักษณ์ทางเพศที่เปลี่ยนแปลงไปตามกาลเวลา (เช่น บางครั้งเป็นชาย เป็นหญิง หรือเพศอื่นๆ)

2. เพศกำเนิด (Assigned Gender/Sex at Birth)

คือ เพศที่ระบุในสูติบัตร โดยดูจากอวัยวะเพศเมื่อแรกเกิดเป็นหลัก เพศกำเนิดนั้นอาจจะแตกต่างจากเพศทางชีววิทยา (Biological sex) ซึ่งต้องดูจากหลายอย่างผสมกัน

คำที่ใช้อธิบายเพศกำเนิด เช่น

• เพศกำเนิดเป็นชาย (Assigned Male at Birth/AMAB) มีอวัยวะเพศชายเมื่อแรกเกิด
• เพศกำเนิดเป็นหญิง (Assigned Female at Birth/AFAB) มีอวัยวะเพศหญิงเมื่อแรกเกิด
• อินเตอร์เซ็กส์/เพศกำกวม (Intersex) เป็นความหลากหลายของอวัยวะเพศที่เกิดโดยธรรมชาติ โดยอวัยวะเพศอาจมีลักษณะผสมกันระหว่างอวัยวะเพศชายและหญิง บางคนที่มีเพศกำกวมอาจจะถูกระบุเป็นหญิงหรือชายในสูติบัตร

3. การแสดงออกทางเพศ (Gender Expression)

คือลักษณะการแสดงออก ที่สังคมนิยามว่าเป็นลักษณะของเพศต่างๆ เช่น การแต่งตัว ท่าทาง คำพูดคำจา ทั้งนี้การแสดงออกทางเพศอาจจะเปลี่ยนแปลงได้ตามบริบทสังคมและกาลเวลา รวมไปถึงสิ่งที่สังคมให้ค่าว่าเป็นหญิงหรือชายอาจจะเปลี่ยนแปลงไปตามยุคสมัยด้วย

• เป็นหญิง/สาว (Feminine) การแสดงออกที่สังคมนิยามว่าเป็นการแสดงออกของผู้หญิง
• เป็นชาย/แมน (Masculine) การแสดงออกที่สังคมนิยามว่าเป็นการแสดงออกของผู้ชาย
• แอนโดรจีนัส (Androgynous) การแสดงออกทั้งที่สังคมนิยามว่าเป็นหญิงและเป็นชาย หรือไม่แสดงออกไปทางเพศใดเพศหนึ่ง

4. เพศวิถี/แรงดึงดูดทางเพศ (Sexual Orientation)

คือ เพศของคนที่บุคคลนั้นมีแรงดึงดูดทางเพศด้วย คำนี้ในอดีตมักแปลว่า "รสนิยมทางเพศ" แต่เพศวิถีเป็นสิ่งที่มีมาแต่กำเนิดโดยไม่ได้เกิดจากการเรียนรู้ จึงไม่ควรเรียกว่ารสนิยม ทั้งนี้ คำว่า "รสนิยมทางเพศ" บางครั้งยังใช้พูดถึงลักษณะของการมีเพศสัมพันธ์ที่คนนั้นชอบ ซึ่งเป็นไม่เกี่ยวข้องกับเพศวิถีแต่อย่างใด

เพศวิถีเป็นสิ่งที่ทุกคนมี แม้แต่คนที่ยังไม่ได้ประสบการณ์ทางเพศก็ตาม นอกจากนี้ ประสบการณ์ทางเพศของแต่ละคนอาจจะไม่สอดคล้องกับเพศวิถีก็เป็นได้

คำที่ใช้อธิบายเพศวิถี เช่น

• เฮเทอโรเซ็กชวล/ดึงดูดกับต่างเพศ (Heterosexual) มีแรงดึงดูดทางเพศกับเพศที่ต่างจากตนเอง
• โฮโมเซ็กชวล/ดึงดูดกับเพศเดียวกัน (Homosexual) มีแรงดึงดูดทางเพศกับเพศที่เหมือนกับตนเอง
• ไบเซ็กชวล/ดึงดูดหลายเพศ (Bisexual) มีแรงดึงดูดมากกว่า 1 เพศขึ้นไป
• แพนเซ็กชวล/ดึงดูดไม่เกี่ยงเพศ (Pansexual) มีแรงดึงดูดทางเพศโดยไม่เกี่ยวว่าคนนั้นเป็นเพศไหน
• เอเซ็กชวล (Asexual) มีแรงดึงดูดทางเพศน้อยมากหรือไม่มีเลย
• เดมิเซ็กชวล (Demisexual) มีแรงดึงดูดทางเพศน้อยมากหรือไม่มีเลยจนกว่าจะมีความสัมพันธ์ใกล้ชิด

5. แรงดึงดูดทางใจ (Romantic Orientation)

คล้ายกับเพศวิถี แต่เป็นเรื่องของความรู้สึกรักใคร่

คำที่ใช้อธิบายแรงดึงดูดทางใจ เช่น

• เฮเทอโรโรแมนติก/ชอบต่างเพศ (Heteroromantic) ชอบคนที่เพศต่างจากตนเอง
• โฮโมโรโรแมนติก/ชอบเพศเดียวกัน (Heteroromantic) ชอบคนที่เพศเหมือนตนเอง
• ไบโรแมนติก/ชอบหลายเพศ (Biromantic) ชอบมากกว่า 1 เพศขึ้นไป
• แพนโรแมนติก/ชอบไม่เกี่ยงเพศ (Panromantic) ชอบคนโดยไม่สนเพศ
• เอโรแมนติก (Aromantic) ไม่รู้สึกชอบพอเพศไหน หรือมีความรู้สึกน้อยมาก
• เดมิโรแมนติก (Demiromantic) ไม่รู้สึกชอบพอเพศไหน หรือมีความรู้สึกน้อยมากจนกว่าจะมีความสัมพันธ์ใกล้ชิด

หมายเหตุ คำนิยามต่างๆ เหล่านี้เป็นคำที่ได้รับการยอมรับโดยทั่วไป แต่อาจจะไม่ใช่ประสบการณ์ทั้งหมดที่มนุษย์พึงมี บางนิยามอาจมีความหมายทับซ้อนกัน เราสามารถเลือกใช้คำที่เรารู้สึกว่าใกล้เคียงที่สุดได้ และให้เรายอมรับคำที่ผู้อื่นใช้นิยามประสบการณ์ของเขาเช่นกัน

นอกจากศัพท์ที่เป็นทางการเหล่านี้แล้ว ยังมีคำที่ใช้เรียกกันทั่วไป เช่น

• เกย์ (Gay - adj.) ใช้เรียกคนที่ชอบเพศเดียวกัน (เป็น homosexual/homoromantic) ในภาษาอังกฤษใช้เรียกได้ทั้งชายรักชาย (gay man) และ หญิงรักหญิง (gay woman) ปัจจุบันคำนี้ในภาษาอังกฤษไม่ใช้ในรูปคำนาม (ผิด: He is a gay, ถูก: He is gay หรือ He is a gay man)
• เลสเบี้ยน (Lesbian - n./adj.) ใช้เรียกหญิงรักหญิง (gay woman)
• สเตรต (Straight - adj.) ใช้เรียกคนที่ชอบเพศตรงข้าม (เป็น heterosexual/heteroromantic) หรืออาจจะเรียกย่อๆ ว่า het (adj.) ได้

ในภาษาไทยยังมีอีกหลายคำที่ใช้เรียกปนเปกันระหว่างอัตลักษณ์ การแสดงออกทางเพศ แรงดึงดูดทางใจและทางเพศ เช่น ตุ๊ด กะเทย ทอม ดี้ คำเหล่านี้อาจจะถูกใช้ในการเหมารวมมากเกินไป จนอาจจะไม่เหมาะในการนำมาทำความเข้าใจในเรื่องความหลากหลายทางเพศได้ดีพอ

ความทับซ้อนของอัตลักษณ์และเพศสภาพ

จากข้างต้น เราได้เห็นว่าเพศสภาพของมนุษย์นั้นมีหลายแง่มุมที่ประกอบกัน บางองค์ประกอบสามารถสังเกตเห็นได้โดยง่าย (เช่น การแสดงออกทางเพศ) แต่บางองค์ประกอบนั้นก็อาจจะมองไม่เห็นเลย หลายครั้งเราอาจจะเหมารวมเอาว่า การแสดงออกอย่างนี้สื่อหมายถึงสำนึกหรืออัตลักษณ์อย่างนั้น แต่มันอาจจะไม่ตรงกับความเป็นจริงที่บุคคลนั้นรู้สึกก็ได้ การทำความเข้าใจในเรื่องความหลากหลายทางเพศ จึงจำเป็นจะต้องรับฟังประสบการณ์ ความรู้สึก ของแต่ละบุคคล

ตัวอย่างเช่น คนหนึ่งอาจจะเป็นผู้หญิงทรานส์ (transgender) คือเพศกำเนิดเป็นชาย (AFAB) แต่แสดงออกเป็นหญิง (feminine) แต่ก็อาจจะรักและมีแรงดึงดูดทางเพศกับผู้หญิงด้วย (คือเป็นเลสเบี้ยน - homosexual) หรืออีกคน อาจจะมีเพศกำเนิดชาย (AMAB) ยังมีอัตลักษณ์และเรียกตัวเองว่าเป็นผู้ชาย (cisgender) ส่วนใหญ่แสดงออกเป็นชาย (masculine) แต่มีความสาว (feminine) บ้างในบางสถานการณ์ มีแรงดึงดูดทางใจกับทุกเพศ (panromantic) แต่มีแรงดึงดูดทางเพศแต่กับผู้หญิง (heterosexual) เป็นต้น